De provincie Utrecht werkt met een City Information Model: een accurate 3D-wereld om scenario’s te kunnen toetsen. Hiervoor gebruikt de provincie het Tygron Geodesign Platform.
Aan de hand van milieukwaliteitsprofielen kijken zij op een integrale manier naar de leefomgeving en begeleiden ze bij het sturen naar een hoge milieukwaliteit. Met deze methode kunnen plannen snel, integraal en begrijpelijk worden getoetst
De maatschappij verandert en de provincie staat voor een groeiend aantal complexe en maatschappelijke vraagstukken in onze leefomgeving. Denk bijvoorbeeld aan klimaatadaptatie, energietransitie, bodemdaling, leegstandsvraagstukken en mobiliteitstransities. Deze complexe opgaven vragen om een transparantere, duidelijkere en meer uitnodigende manier van samenwerken met verschillende netwerkpartners (bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties). De provincie Utrecht wil haar rol als partner in dit netwerk op innovatieve wijze invullen en ruimt daar een opvallende rol in voor 3D.
Gezonde fysieke leefomgeving
De provincie heeft specifieke instrumenten ontwikkeld die de Utrechtse gemeenten helpen bij het versterken van hun ruimtelijke planvorming. Het belangrijkste instrument van de afgelopen jaren is de ‘Leidraad Water en Milieu in Ruimtelijke Plannen’. De kern van deze leidraad zijn de Milieukwaliteitsprofielen (MKP), waarin voor elf verschillende gebiedstypen de gebiedsspecifieke en duurzaamheidsambities van de provincie zijn vastgelegd. Deze Milieukwaliteitsprofielen bestaan uit twintig milieu- en duurzaamheidsaspecten (indicatoren genoemd).
Bandbreedte
Met de MKP worden er snelle omgevingsanalyses gedaan door de aanwezige kwaliteiten in een gebied te toetsen aan de gewenste kwaliteiten en daarmee wordt er inzicht verkregen in de ruimtelijke verbeterpunten. Hiervoor werkt de MKP met scores: elk gebied en elk ruimtelijk plan wordt beoordeeld op de mate waarin het aan de verschillende indicatoren voldoet met rapportcijfers. Deze aspecten worden berekend volgens bepaalde formules. Daarnaast zijn per aspect drie ambitieniveaus beschreven:
Minimale kwaliteit (score 6)
Het laagste, vaak wettelijk verplichte kwaliteitsniveau waar minstens aan moet worden voldaan. Deze kwaliteit voldoet niet aan de norm van de Wereldgezondheidsorganisatie.
Basiskwaliteit (score 8)
Het kwaliteitsniveau dat als passend voor het betreffende gebied wordt beschouwd.
Optimale kwaliteit (score 10)
Het kwaliteitsniveau dat als maximaal haalbaar voor het betreffende gebied wordt beschouwd.
In de geest van de Omgevingswet
Doordat direct effecten van ruimtelijke keuzes worden doorgerekend en inzichtelijk gemaakt, verlopen afwegingsprocessen integraler en vooral sneller. Eigenlijk is werken met de MKP al werken in de geest van de Omgevingswet. Met de komst van de Omgevingswet zal het huidige bestemmingsplan worden vervangen door het Omgevingsplan (de juridische vertaling van de omgevingsvisie) waarin er gebiedsgericht gekeken wordt naar de hele fysieke leefomgeving en niet alleen naar een goede ruimtelijke ordening. Zo wordt er ook in de MKP al naar meer thema’s gekeken dan alleen ruimtelijke ordening, zoals duurzaamheid en energie.
De fysieke leefomgeving in 3D
Voor het toepassen van de MKP zet de provincie vaak een Maptable in. De Maptable is een digitale tekentafel die met 2D-visualisaties ondersteuning biedt aan besluitvormingsprocessen in ruimtelijke ontwikkelingen. Doordat in deze werkvorm de verschillende belanghebbenden rondom de tafel staan en samen tot een resultaat proberen te komen, ontstaat er meer begrip voor elkaars standpunten en een gedragen eindresultaat. Door de integrale kijk op
de fysieke leefomgeving, geeft gebruikmaken van een 3D-model de verschillende stakeholders meer inzicht in de impact van de genomen beslissingen dan een 2D-kaart. Ook voor gedetailleerde toetsing op bijvoorbeeld geluidsoverlast, luchtkwaliteit en wateroverlast, is betrouwbare en gedetailleerde 3D-informatie nodig om deze ruimtelijke vraagstukken goed te kunnen berekenen en zichtbaar te maken. Denk hierbij aan gebouwen of geluidswallen die impact hebben op verkeershinder.
3D en de Omgevingswet
Ook in de Omgevingswet is straks een rol voor 3D weggelegd en worden de standaarden voorbereid op het werken met 3D-informatie. Desondanks zal in de eerste periode na inwerkingtreden van de Omgevingswet 3D nog niet worden ondersteund door het Digitaal Stelsel Omgevingswet. Dit neemt natuurlijk niet weg dat organisaties het werken met 3D-modellen al langzaam kunnen integreren in de complexe opgaven die er liggen. Om aan te sluiten bij innovatieve ontwikkelingen in het verbeteren van (ruimtelijke) processen is de provincie Utrecht op zoek gegaan naar nieuwe oplossingen, waardoor zij uitkwamen bij het Tygron Geodesign Platform.
Tygron Geodesign Platform
Tygron is een softwarebedrijf in Den Haag dat het Tygron Geodesign Platform heeft ontwikkeld. Met het softwarepakket in de cloud wordt van (centraal ontsloten) open data automatisch en snel een accuraat 3D-model gegenereerd, dat desgewenst verrijkt kan worden met eigen data. Met het platform is het vervolgens mogelijk om scenario’s door te rekenen op veel verschillende thema’s, zoals luchtkwaliteit, geluidsoverlast en wateroverlast. Verschillende belanghebbenden kunnen gezamenlijk in een project werken en gebaseerd op uitkomsten acties ondernemen in het 3D-model. De veelzijdige functionaliteit van het platform leent zich uitstekend voor de combinatie met de MKP, maar ook straks met de Omgevingswet. Bijvoorbeeld door het kunnen visualiseren van initiatieven in een 3D-model, het kunnen toetsen van deze initiatieven aan de geldende regels (nu het bestemmingsplan, straks het Omgevingsplan) en ook aan eigen thema’s/indicatoren (straks bijvoorbeeld lokale Omgevingswaarden).
3D-model van een stukje Den Haag, opgebouwd uit open data van onder andere de BAG, BGT, AHN, risicokaart en ruimtelijke plannen.[/caption]
Tygron en de MKP
De provincie Utrecht maakt gebruik van het MKP-template. Een template is een opgeslagen set aan instellingen en rekenmodellen die je makkelijk op iedere gewenste projectlocatie kan toepassen. Standaard is in het Tygron Geodesign Platform al een groot aantal rekenmodellen opgenomen. Deze rekenmodellen rekenen een scenario door. Wijzigingen in de 3D-situatie leveren andere resultaten van het rekenmodel op. Het is ook mogelijk om zelf een rekenmodel te maken. Dit gaat als volgt: 1. Ophalen van data uit het Tygron Platform. Omdat je er zelf data in kunt stoppen en het model al is opgebouwd uit basisdata (basisregistraties en het AHN onder andere), maak je gebruik van de best beschikbare en accurate informatie. 2. Volgens een formule bewerk je deze data tot uitkomsten. 3. Als laatste presenteer je deze uitkomsten in een passende vorm die zelf te bedenken en te stylen is, zoals bijvoorbeeld een tabel of grafiek. Op deze manier zijn de MKP-indicatoren in het Tygron Geodesign Platform geïntegreerd.
Bestaande technologie
Ook voor de waarschuwingen bij het overschrijden van een bepaalde waarde, of het duiden op een aandachtsgebied wordt gebruikgemaakt van bestaande technologie in het platform. Met het template is het vervolgens mogelijk om van een projectgebied een 3D-model te maken met daarin de indicatoren uit de MKP. Vervolgens kan een stedenbouwkundig plan ingeladen worden en getoetst. De resultaten zijn direct inzichtelijk. Het plan kan desgewenst verbeterd worden. Ook kunnen verschillende alternatieven worden ingeladen in het platform en met elkaar vergeleken. Aangezien de MKP uit veel indicatoren bestaan die ingebouwd moeten worden, heeft Tygron in een pilot project een aantal indicatoren en waarschuwingen uitgewerkt. Vervolgens heeft de provincie dit na een serie trainingen zelf opgepakt en hiervan het template gemaakt waar op dit moment de laatste hand aan wordt gelegd. Hierdoor is het beheer en onderhoud van het MKP-template volledig in handen van de provincie.
Doorontwikkeling
De volgende stap voor de provincie is verbreding van het instrument naar meerdere thema’s voor een integrale afweging. De gebiedsgerichte methodiek van de MKP komt uit het bodem-, water- en milieudomein, hoewel er ook enkele energie en mobiliteitscriteria in voorkomen. Een logische snelle stap is de beschikbare modellen vanuit het Tygron-platform te integreren, zoals hittestress, leefbaarheid en wateroverlast. Door de verbreding is een brede integrale afweging mogelijk per gebiedstype. Binnen de provincie wordt er nu een pilot gedaan om deze MKP-methodiek in te zetten voor het opstellen van een digitale planMER (Milieu Effecten Rapportage) voor de Omgevingsvisie met behulp van het Tygron-platform. De ambitie is om het effect van bestuurlijke keuzes hierin direct inzichtelijk te maken voor verschillende criteria en gebiedstypen. Ook is de provincie in overleg met gemeenten over welke mogelijkheden en behoeften er bestaan om de methodiek een plaats te geven in het gemeentelijk beleid. Genoeg ruimte voor doorontwikkeling dus. De provincie Utrecht laat hiermee een mooi voorbeeld zien van hoe zij het werken met 3D-modellen hebben geïntegreerd in hun werkprocessen.
Dit stuk is eerder verschenen in GIS-Magazine 6 – september 2018 en is geschreven door Hans van den Bosch (Provincie Utrecht) en Godelief Abhilakh Missier (Tygron).
